Ülkemizde son derece popüler olarak kabul edilen devlet memurluğu vatandaşların ancak bazı şartları taşıması sonucunda  görevlendirilebileceği bir meslek grubudur. Diğer mesleklerden farkı devletle olan ilişkiden ileri gelmektedir. Şöyle ki; devlet memurluğu dışında kalan meslekler taraflar arasında sözleşmesel bir ilişki kurarken devlet memurluğunda kanuni bir ilişki kurulur. Yani memurluk mesleğinin dayanağını kanun oluşturmaktadır.

Devlet memurluğu 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 4/A maddesinde şöyle tanımlanmıştır:

Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre yürütülen aslî ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasında memur sayılır.

Aynı kanunun 48. Maddesinde ise devlet memurluğu olabilmenin şartlarına yer verilmiştir. Açıklamalarımız önce genel bir düzlemde yaptıktan sonra konu başlığı bakımından özelleştireceğiz.

DEVLET MEMURU OLABİLMENİN ŞARTLARI NELERDİR?

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 48. maddesinde, Devlet memurluğuna alınacaklarda aranacak "Genel Şartlar" ayrıntılı bir şekilde düzenlenirken, "Özel Şartlar" konusunda bir çerçeve çizilmiş ve hizmet göreceği sınıf için 36. ve 41. maddelerde belirtilen öğretim ve eğitim kurumlarının birinden diploma almış olmak ve kurumların özel kanun ve diğer mevzuatında aranan şartları taşımak gerektiği hükme bağlanmıştır.

Devlet Memurluğu Özel Şartlar

Hizmet göreceği sınıf için 36 ve 41 inci maddelerde belirtilen öğretim ve eğitim kurumlarının birinden diploma almış olmak,

Kurumların özel kanun veya diğer mevzuatında aranan şartları taşımak.

Genel Şartlar

1- Vatandaşlık Şartı

Kanunun aradığı ilk şart Türk vatandaşlığıdır. 

2- Eğitim Şartı

Kanuna göre memur olabilmek için belirli bir eğitim şartını taşımak gerekir. Kanunun 41. Maddesine göre:

"Genel olarak ortaokulu bitirenler memur olabilirler. Ortaokul mezunlarından istekli bulunmadığı takdirde ilkokulu bitirenlerin de alınması caizdir."

Eğitim düzeyi minimum ortaokul mezunu seviyesinde olmalıdır. Fakat bazı meslek dallarında daha ileri eğitim düzeyi aranmaktadır. Zira Kanuna göre:

Bir sınıfta belli görevlere atanabilmek veya bu görevlerde belli derecelere yükselebilmek için, kuruluş kanunları veya bu kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve kuruluş kanunlarına dayanılarak çıkarılacak yönetmelikler ile işin gereğine göre daha yüksek öğrenim dereceleri veya muayyen fakülte, okul veya öğrenim dallarını veya meslek içi veya meslekle ilgili eğitim programlarını bitirmiş olmak veya yabancı dil bilmek gibi şartlar konulabilir.

3- Yaş Şartı

Devlet Memurları Kanunu'nun 40. Maddesine göre:

"Genel olarak 18 yaşını tamamlıyanlar Devlet memuru olabilirler.

Bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve Türk Medeni Kanununun 12 nci maddesine göre kazaî rüşt kararı almak şartiyle Devlet memurluklarına atanabilirler."

4- Askerlik Şartı

Devlet memuru olabilmek için:

Askerlik durumu itibariyle;

a) Askerlikle ilgisi bulunmamak,

b) Askerlik çağına gelmemiş bulunmak,

c) Askerlik çağına gelmiş ise muvazzaf askerlik hizmetini yapmış yahut ertelenmiş veya yedek sınıfa geçirilmiş olmak, gerekir.

"657 Sayılı Kanun'un 48. maddesinde, askerlik durumu itibarıyla ( A ) bendinin ( 6 ) alt bendinde yer alan üç halden birine durumu uyanların Devlet memurluğuna girebilmeleri olanaklı kılınmış olup, yerleştirilmesinin yapıldığı kuruma başvurması gereken sürede askerlik görevini yapmakta olduğu anlaşılan davacının, askerlik vazifesinden kaynaklanan mazereti nedeniyle görevine başlayamayacağı, dolayısıyla ancak anılan vazifesini tamamladıktan sonra başvuruda bulunabileceği açıktır. Davacının yükümlü olduğu askerlik görevine 17/12/2013 tarihinde başladığı, 2014 yılı 1. Dönem İlk Defa ve Yeniden Açıktan Atama Kurası ile atamasının yapılması için 23/01/2014 tarihinde başvuruda bulunduğu, başvuru tarihinde halen askerlik hizmetini yapmakta olduğundan atanma talebiyle yaptığı başvurusunun idare tarafından kabul edilmesi durumunda atandığı göreve terhis tarihi olan 31/10/2014 tarihine kadar fiilen başlamasının mümkün olmadığı gibi, işleme esas alınan ilan metninin "Genel Esaslar" başlıklı bölümünün ( 10 ) numaralı bendinde; ''Devlet memuru olarak atanabilmek için aranan şartlar ile ilan metninde belirtilen şartlara uymayan adayların başvuruları kabul edilmeyecek; sehven başvuruları kabul edilip kura ile yerleştirilmeleri sonucu atanmaları halinde yapılan atamaları iptal edilecektir.'' kuralı karşısında; gerek açıktan atama kurası sonuçlarının açıklandığı 13/02/2014 tarihi itibarıyla, gerekse başvuru tarihi olan 23/01/2014 tarihi itibarıyla askerlik hizmeti yönünden genel şartları taşımayan davacının, atamasının yapılmamasına ilişkin dava konusu işlemde hukuka aykırılık, dava konusu işlemin iptali yolunda verilen Mahkeme kararında ise hukuki isabet görülmemiştir." D.12.D. K. 2022/3112

5- Sağlık Şartı

Memur olabilmek için görevin devamlı yapılmasına engel bir akıl hastalığına sahip olmamak gerekir. Kanunun 53. Maddesinde yer verildiği üzere bu gruptaki engelliler bakımından bu şart aranmaz.

6- Kamu Haklarından Mahrum Bulunmamak Şartı

Bir güvenlik tedbiri olarak TCK'nın 53. Maddesinde düzenlenmiş olan belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbiri memuriyet önünde bir engeldir. Zira bu şart kanunda da ayrıca düzenlenmiştir. TCK'nın 53. Maddesine göre:

(1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;

a) Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,

b) Seçme ve seçilme ehliyetinden,

c) Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,

d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,

e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten, yoksun bırakılır.

(2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz

Memnu hakları iade edilenlerin memurluğa alımından idareye takdir yetkisi tanınmıştır. Konuya ilişkin bir Danıştay kararı aşağıdaki gibidir:

"Yukarıda anılan mevzuat hükümleri ve dosyadaki bilgi ve belgelerin birlikte incelenmesinden, davacının sözü edilen mahkûmiyetine bağlı olan hak yoksunluğunun, dava konusu işlemin tesis edildiği tarihten önce aldığı memnu hakların iadesi kararı ile ortadan kalktığı, dolayısıyla, davalı idarece takdir yetkisi çerçevesinde yeni oluşan koşullara göre bir değerlendirme yapılması gerektiğinden, davacının memuriyete engel mahkûmiyetinin bulunduğundan bahisle sözleşmesinin feshedilmesine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır." D.12.D. 2022/2565 K.

7- Bazı Suçlardan Mahkum Olmama Şartı

Memur olarak atanabilmek için devletin güvenliğine karşı suçlardan, anayasal düzene karşı suçlardan ve ayrıca kanunla belirlenmiş diğer suçlardan cezalandırılmamış olması gerekir. İnceleme konumuz bakımından bu şartı ayrı başlık altında inceleyecek ve suç tiplerini tek tek saymak suretiyle belirteceğiz.

MEMURLUĞA ENGEL SUÇLAR NELERDİR?

657 sayılı Kanunu'un 48/A 5. Maddesine göre:

Türk Ceza Kanunu'nun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkum olanlar devlet memuru olamazlar.

Burada şu açıklamayı yapma gereği duymaktayız:

Kasıtlı olmak koşuluyla hangi suçtan olursa olsun 1 yıl ve üzeri mahkumiyet halinde devlet memuru olabilmenin şartları gerçekleşmemiş kabul edilir. Bunun yanında cezası ne olursa olsun aşağıdaki suçların işlenmesi memuriyete engeldir:

• Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak,
• Düşmanla işbirliği yapmak,
• Devlete karşı savaşa tahrik,
• Temel milli yararlara karşı faaliyette bulunmak için yarar sağlama,
• Yabancı devlet aleyhine asker toplama,
• Askeri tesisleri tahrip ve düşman askeri hareketleri yararına anlaşma,
• Düşman devlete maddi ve mali yardım,
• Anayasayı ihlal,
• Cumhurbaşkanına suikast ve fiili saldırı,
• Yasama organına karşı suç,
• Hükümete karşı suç,
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine karşı silahlı isyan,
• Silahlı örgüt,
• Silah sağlama,
• Suç için anlaşma suçu,
• Zimmet,
• İrtikap,
• Rüşvet
• Hırsızlık,
• Dolandırıcılık,
• Sahtecilik,
• Güveni kötüye kullanma,
• Hileli iflas,
• İhaleye fesat karıştırma,
• Edimin ifasına fesat karıştırma,
• Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama,
• Kaçakçılık.

MEMURLUĞA ENGEL OLMAYAN SUÇLAR NELERDİR?

Taksirle işlenen suçlar cezasına bakılmaksızın memuriyete engel değildir.

1 yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlar memuriyete engel değildir. Fakat yukarıda tek tek saymak suretiyle belirlediğimiz suçlar bu kapsamın dışındadır. Zira yukarıdaki suçlardan alınan ceza miktarı ne olursa olsun bu suçları işleyenler memur olamazlar.

Farklı suçlardan her biri bir yıldan az mahkumiyet bulunması hali de memurluğa engel değildir.

Bir suçtan yargılanıyor olmak memuriyete engel değildir. Ancak hüküm kesinleşince yıkarıdaki kapsamda kalırsa değerlendirme yapılır.

HAGB kararı memurluğa engel değildir.