Bono alacağından bahsedebilmek için öncelikle kıymetli evrak vasfını haiz geçerli bir bononun bulunması gerekmektedir. Bononun tanımına ve geçerlilik şartlarına ilişkin bilgilere Bononun Şekil Şartları başlıklı makalemizden ulaşabilirsiniz.
SENEDİN ÖDENMEMESİ HALİNDE BAŞVURU YOLLARI
Bir senedin ödenebilmesi için öncelikle borcun muaccel olması gerekir. Vade tarihi gelmemiş bir senedin ödenmesi istenemez. Senette vade tarihi belirtilmemişse senedin görüldüğünde ödeneceği düzenlenmiştir.
TTK 708. Maddesi gereği senet hamili, senedi düzenleyene ibraz etmek zorundadır. İbrazın şartlarına ilişkin makalemizi Senedin İbraz Zorunluluğu başlıklı makalemizden inceleyebilirsiniz.
Usulüne uygun ibrazı gerçekleştiren hamil daha sonra ödenmeyen senet için şu yollara başvurabilir:
1-Hamil dilerse senedin asıl borçlularına ( senedi düzenleyen ve aval verenlere) karşı doğrudan kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla icra takibi yapabilir yahut alacak davası açabilir.
2-Hamil asıl borçlular dışında, başvuru borçlularına (cirantalara veya cirantalara aval verenlere) da müracaat edebilir. Cirantalara başvurabilmek için bazı şartlar aranmıştır. Bu şartlar aşağıda ayrı başlık altında incelenecektir.
SENETTE PROTESTO ZORUNLULUĞU
1-Asıl borçlulara başvuru:
Senette asıl borçlu senedi düzenleyendir. Temsilci aracılığıyla düzenlenen senetlerde, yetkisini aşan temsilci asıl borçlu sıfatıyla sorumlu olur. Asıl borçluların mirasçıları asıl borçlu sayılır. Bunların dışında senedi düzenleyene aval verenler de asıl borçlu sıfatıyla sorumlu olacaklardır. Usulüne uygun ibrazı gerçekleşmiş bir senette hamil asıl borçlulara karşı protesto çekmeden doğrudan müracaat edebilir ve icra takibi yapabilir. Bu halde protesto şartı aranmaz.
2-Başvuru borçlularına müracaat:
Bonoda asıl borçlu dışında imzası bulunan kişiler başvuru borçluları olarak nitelendirilir. Cirantalara aval verenler de başvuru borçlusu sıfatıyla sorumluluk altındadır.
Şayet hamil asıl borçlular dışında kalanlara (cirantalar ve onların lehine aval verenler)müracaat etmek istiyorsa ;
A-Senedi düzenleyene ibraz etmelidir.
B-Asıl borçlu senedi ödememelidir.
C-Ödememe protestosu çekilerek ödememe durumu tespit edilmelidir.
Bu üç şart bir arada ise artık hamil başvuru borçlularına karşı takip ve dava hakkını kullanabilecektir. Şayet protesto çekilmemişse başvuru borçluları sorumluluktan kurtulacaktır. “Belirli bir günde veya düzenlenme gününden veya görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şartını içeren bir bonoya dayanarak hamilin lehtara müracaat edebilmesi, ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde senet keşidecisinin protesto edilmesine bağlıdır.Muteriz borçlu takip dayanağı bononun lehdar cirantası olup, adı geçen hakkında takip yapılabilmesi için keşideciye protesto keşide edilmesi zorunludur. Takip dosyasında takip alacaklısı hamil tarafından bononun keşidecisine protesto keşide edildiğine dair evrakın bulunmadığı görülmektedir.Protesto koşulunun usulünce yerine getirilmemesi sebebiyle takibin iptaline karar verilmesi gerekir.” Y12. HD.
Cirantalara karşı protesto çekmeden icra takibi yapılamaz şayet yapılmışsa takip iptal edilir. Nitekim Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2017 yılında vermiş olduğu bir kararda;
“Takibe konu olan 200.000 TL ve 420.000 TL bedelli iki adet bonoda, şikayette bulunan borçlunun, lehtar ( birinci ciranta ) olduğu görülmektedir. Bu durumda, yetkili hamil olan alacaklının, borçlu ciranta hakkında takip yapabilmesi için, bononun keşidecisine ödememe protestosu göndermesi zorunludur. İcra dosyasında söz konusu bonolar bakımından protesto çekildiğine dair bir belge bulunmadığı görülmekle, alacaklı hamilin takibe dayanak bonolar yönünden cirantaya karşı müracaat hakkını kaybettiği anlaşılmaktadır. O halde, mahkemece, İİK'nun 170/a-2. maddesi hükmü uyarınca bu husus re'sen gözetilerek, alacaklının müracaat hakkını kaybettiği gerekçesi ile takibin iptaline karar verilmesi gerekirken, şikayetin reddi yönünde hüküm tesisi isabetsizdir.” İfadelerini kullanmıştır.
SENETTE PROTESTO SÜRESİ
- Ödeme günü belli olan senetlerde protestonun ödeme gününü takip eden 2 iş günü içerisinde çekilmesi zorunludur.
- Görüldüğünde ödenecek bonolar için ise protesto süresi düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıldır.
- Vadesi yazılmamış bonolarda düzenlenme gününden itibaren 1 yıl içerisinde ödememe protestosu çekilmelidir.
Protesto hamilin kendisi tarafından çekilebilir. Uygulamada protesto için senetler genellikle bankaya verilmektedir.
BONODA PROTESTO NASIL ÇEKİLİR
TTK’nun 715. Maddesi protestonun noter aracılığıyla çekilmesi gerektiğini düzenlemiştir. Yetkili noterlik asıl borçlunun ticaret yerinde ve böyle bir yer yoksa konutunun bulunduğu yer noterliğidir. Protesto belgesi aksi ispat edilinceye kadar ibrazın yapıldığına karine teşkil eder.
PROTESTONUN ŞEKLİ VE İÇERİĞİ
TTK MADDE 716
(1) Protesto;
a) Protestoyu çeken ve kendisine protesto çekilen kişilerin adlarını veya ticaret unvanlarını,
b) Kendisine protesto çekilen kişinin, poliçeden doğan taahhüdünü yerine getirmeye davet edildiği hâlde, taahhüdünü ifa etmemiş, kendisi bulunamamış veya ticaret yerinin ya da konutunun belirlenememiş olduğuna ilişkin bir şerhi,
c) Sözü geçen davetin yapıldığı veya davet teşebbüsünün sonuçsuz kaldığı yer ve güne ait bir şerhi ve
d) Protestoyu düzenleyen noterin imzasını,
içerir.
(2) Kısmi ödeme protestoda belirtilir.
(3) Kabul için kendisine bir poliçe ibraz edilmiş olan muhatap, poliçenin ertesi günü tekrar ibrazını istemiş ise bu durum da protestoya yazılır.
c) Protesto belgesi
MADDE 717-
(1) Protesto ayrı bir belge hâlinde düzenlenerek poliçeye bağlanır.
(2) Protesto, aynı poliçenin çeşitli nüshaları veya poliçenin aslı ile bir sureti ibraz edilerek düzenlenmiş ise protestoyu bu nüshalardan birine veya asıl senede bağlamak yeterlidir.
(3) Diğer nüshalara veya surete, protestonun, kalan nüshalarından birine veya poliçenin aslına bağlanmış bulunduğu kaydolunur.
PROTESTODAN MUAFİYET
-Bono üzerinde muafiyete ilişkin bir kaydın bulunması,
-Bonoyu düzenleyenin iflas etmiş olması,
-Mücbir sebebin varlığı
Hallerinde hamil protesto çekmeden başvuru hakkını kullanabilir.
