BONONUN ŞEKİL ŞARTLARI

TTK’nda bononun tanımı yapılmamıştır. İlgili maddeler incelendiğinde bono, kayıtsız ve şartsız olarak belirli bir ödeme vaadini içeren kambiyo senedi olarak tanımlanabilir.

KANUNİ ŞEKİL ŞARTLARI

TTK 776. Maddesinde bononun şekil şartları sayılmıştır. İlgili madde ;

“1) Bono veya emre yazılı senet;

a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,

b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,

c) Vadeyi,

d) Ödeme yerini,

e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,

f) Düzenlenme tarihini ve yerini,

g) Düzenleyenin imzasını,içerir.” Şeklindedir.

Kanun metni doğrultusunda bonoda bulunması gereken zorunlu şekil şartları şöyle sıralanacaktır.

1-BONO YADA EMRE YAZILI SENET KELİMESİ

Senet metninde “bono” ya da “emre yazılı senet” kelimesi yer almalıdır. Şayet Türkçeden başka bir dilde düzenlenilmiş bir bono ile karşılaşılırsa o dilde bonoya karşılık gelen kelimenin senet metninde yer alıp almadığına bakılacaktır.

2-BELİRLİ BİR BEDELİ KAYITSIZ ŞARTSIZ ÖDEME VAADİ

Bono bedeli senet metninde yer almalıdır. Bu bedel açıkça ifade edilmeli, rakamsal değeri kesin olarak yazılmalıdır. Bedelin mutlaka TL cinsinden yazılması gerekli değildir.

3-VADE

Bonoda vade esaslı şekil şartı değildir. Yani vadenin belirtilmemesi bonoyu geçersiz hale getirmeyecektir. “Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır.” TTK 776/2Bonoda vade türleri 4 başlık altında incelenebilir.

VADE TÜRLERİ

a-Görüldüğünde:

Bu şekilde düzenlenmiş bonolar ibrazlarında ödenir. İbraz süresi düzenleme tarihinden itibaren bir yıldır. Bir yıllık süre geçirilirse hamil başvuru hakkını yitirir.

b-Görüldükten belirli bir süre sonra:

Görüldükten 20 gün sonra veya başka bir kayıt içeren bonolardır. Vade bu şekilde belirlenmişse süre ibraz tarihinden işlemeye başlayacaktır. Bu durumda da ibraz süresi bir yıldır. Eklenen süre 1 yıllık ibraz süresinden itibaren hesaplanır. Şayet bu süre geçirilirse hamil başvuru hakkını yitirir. Düzenleyen ibraz tarihini senet üzerene yazar. Şayet yazmazsa protesto çekilerek ibraz tarihi belirlenebilir.

c-Düzenleme gününden belirli bir süre sonra:

Örnek olarark “düzenlenme gününden 43 gün sonra “ şeklinde düzenlenmiş bir bono gösterilebilir. Burada süre bononun düzenlendiği günden başlayacaktır.

d-Belirli bir günde:

Vadenin kesin olarak düzenlenmesi anlamına gelir. 18.08.2022 gibi.

4-ÖDEME YERİ

TTK’nun 776/1. Maddesinin d fıkrası bonoda ödeme yerinin gösterileceğini belirtmiştir. Fakat bu ödeme yeri zorunlu şekil şartı değildir. Ödeme yeri belirtilmeyen bir bono geçersiz sayılmayacaktır.

TTK 777/3 “Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.” Şeklindedir.

Eğer bir bonoda hem ödeme yeri hem düzenlenme yeri eksikliği mevcutsa bu kez TTK 777/4. Maddesi uygulama alanı bulacaktır. İlgili madde “Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.” Şeklindedir.

5-LEHTAR

Bonoda lehtar gösterilmelidir. Bono düzenleyenin emrine yazılamaz ve üçüncü kişi hesabına düzenlenemez. Aksi takdirde bono kıymetli evrak vasfını yitirir.

6-SENEDİN DÜZENLENME TARİHİ VE YERİ

Bir bononun düzenlenme tarihi mutlaka gösterilmelidir. Aksi takdirde bononun zorunlu şekil şartlarına aykırılık durumu oluşacak ve bono hükümsüz kalacaktır. Yargıtay bonoda düzenlenme tarihinin mutlaka gerçek olması şartını aramamıştır. Düzenlenme tarihinden önce veya sonra düzenlenen bono da geçerlidir.

Düzenlenme yeri gösterilmeyen bono TTK 777/4. Maddesi gereği düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılacaktır. Düzenlenme yeri mutlaka idari bir birim olarak belirtilmelidir. Düzenlenme yerinin kısaltılarak yazılmasında sakınca görülmemiştir. Örneğin bir bonoda düzenlenme yeri olarak İst. Kısaltması kullanılabilir.

7-DÜZENLEYENİN İMZASI

TTK imzayı bononun geçerlilik şartı saymıştır. Yani imza zorunlu şekil şartıdır. TTK’nun 779. Maddesi bonoyu düzenleyen kişiyi poliçeyi kabul eden gibi sorumlu tutmuştur.

Bonoda imza mutlaka el ile atılmalıdır. Birden fazla kişi tarafından düzenlenen bonoda bütün düzenleyenlerin imzası bulunmalıdır.

Bononun ön yüzüne düzenleyenden başkasının attığı imzalar aval sayılır.

Bononun temsilci aracılığıyla düzenlenmesi mümkündür. Fakat temsilci bu durumu belirtmelidir. Aksi takdirde şahsen sorumlu olacaktır.Ticari işletmelerde bonoyu ticari temsilci imzalayabilir.

BONONUN İHTİYARİ UNSURLARI

Bonoya isteğe bağlı bazı ihtiyari kayıtlar konulabilir. Uygulamada sıklıkla bonolarda muacceliyet kaydına rastlanmaktadır. Ayrıca bonoya “bedeli nakden alınmıştır” şeklinde bir kayıt konulabilir.

Bonoya teminat kaydı eklenebilir.

Bonoda yetkiye dair bir kayıt bulunursa yetkinin geçerliliği HMK ilgili maddelerine göre belirlenir.

HATIR SENEDİ

Kambiyo senetlerinin altında bir temel ilişki mevcuttur. Bu ilişki bir borç ilişkisi olabileceği gibi hatır ilişkisi de olabilir. Şayet bir kambiyo senedinin altındaki ilişki hatır ilişkisi ise bu senede hatır senedi denir.

Hatır senetlerinde bonoyu düzenleyenin bono lehtarına karşı herhangi bir borcu bulunmamaktadır. Yani lehtarın gerçek bir alacağı yoktur. Bu nedenle hatır bonosu karşılıksız bonodur.

Hatır senedi düzenlenirken düzenleyen ile lehtar arasında senetten dolayı bir talepte bulunulamayacağına dair bir sözleşme yapılır. Lehtar düzenleyenden ödeme talebinde bulunursa düzenleyen hatır def’ini ileri sürerek ödemeden kurtulacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken husus şayet hatır senedi üçüncü bir kişiye devredilirse düzenleyen üçüncü kişiye karşı hatır def’ini ileri süremez.

Uygulamada hatır senetlerinin tedavüle sokulduğuna sık sık rastlanmaktadır. Senedin tedavüle sokulacağına dair şüphe oluşursa düzenleyen lehtara karşı bedelsizlik davası açabilir.

AÇIK SENET

TTK’nun 680/1. Maddesine göre açık bono unsurları tam olmadan tedavüle çıkarılan bonodur. Yine aynı madde açık bononun zorunlu şekil şartları bakımından bir kısıtlama getirmemiştir. Bu nedenle sadece düzenleyenin imzasını taşımak şartıyla açık bono oluşturulması mümkündür. Açık bononun arka planında düzenleyen ile lehtar arasında bir anlaşma bulunduğu unutulmamalıdır. Lehtar bu anlaşmaya göre bonoyu doldurabilir.

Açık bononun devri tam bonoyla aynıdır.

Devir için ciro+zilyetliğin devri gerekir. Açık bono anlaşma koşullarına aykırı doldurulmuşsa düzenleyen bu iddiasını ancak yazılı delillerle kanıtlayabilir. Anlaşmaya aykırı bononun üçüncü kişiye devredilmesi durumunda düzenleyen anlaşmaya aykırılığı ancak hamilin senedi kötü niyetle iktisap ermiş olması ya da ağır kusurlu olması durumunda ileri sürebilir. Koşullar yoksa anlaşmaya aykırılık üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.