TTK 708/1: “Belirli bir günde veya düzenlenme gününden ya da görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek bir poliçenin hamili, poliçeyi ödeme gününde veya onu izleyen iki iş günü içinde ödenmek üzere ibraz etmelidir.”

Bonolar nitelikleri gereği sürekli devir işlemine konu olurlar. Bu nedenle bonoyu son elinde bulunduranın (hamil) kim olduğunun borçlu tarafından bilinmesi neredeyse olanaksız hale gelir. İşte bu nedenle kanun senedin ibraz zorunluluğunu düzenlemiştir. 

İbraz zorunluluğu, borçlunun hamili tanıması, senedi kontrol ederek yetkili hamil olup olmadığı yönünde bir incelemede bulunması, borçlunun ödeme için uyarılması, senedin borçluya ait olup olmadığının tespiti ve geçerlilik unsurlarını taşıyıp taşımadığının belirlenmesi amaçlarına da hizmet eder. İbrazda bulunan kişi ibrazla birlikte senedi geri verme teklifinde bulunmalıdır. 

Bunun yanında senedin ödenmemesi halinde hamilin asıl borçlu dışında kalanlara (ciranta ve onlara aval verenler)müracaat edebilmesi için ödememe protestosu çekmesi gerekir. İbraz ise ödememe protestosunun ön şartını oluşturmaktadır. Ödememe protestosunun çekilebilmesi için öncelikle ibrazın gerçekleşmesi gerekir. Bu nedenle bir senedin ödenmemesi dolayısıyla müracaat hakkının kullanılabilmesi için ibrazın büyük önemi bulunmaktadır. Şayet hamil cirantalara müracaat etmek istiyorsa mutlaka protesto çekmiş olmalıdır.

SENETTE İBRAZIN ŞARTLARI

1-İbraz yetkili hamil tarafından yapılır. 

İbraz senedin yetkili hamili veya onun temsilcisi tarafından yapılır. Yetkili temsilci olarak genellikle bankalar kullanılmaktadır. Yani hamil senedi bankaya vererek ibraz işlemini banka aracılığıyla yaptırabilir.Yetkili hamil ciro zincirinin takip edilmesi suretiyle belirlenir. Şayet senet tedavüle çıkarılmamışsa yetkili hamil lehtardır. Yetkili hamil düzgün bir ciro zinciri ile belirlenir. Zincirde kopmaların olması farklı uygulamalar gerektirecektir. Örneğin hamil yetkili değilse protesto çekemez. Bu durum noterler tarafından gözetilir.

2-İbraz asıl borçluya yapılır.

Bonoda geçerli bir ibrazdan söz edebilmek için ibrazın asıl borçluya yapılması gerekir. Bono yönünden asıl borçlu senedi düzenleyendir. Şayet düzenleyen birden fazla ise ibraz tümüne yapılmalıdır. Bonoda düzenleyen dışında imzası bulunanlara başvuru borçlusu denir. Örneğin cirantalar başvuru borçlularıdır. Başvuru borçlularına ibraz yapılamaz. Ancak TTK’nun 723. Maddesi “Hamil, protesto gününü veya poliçede “gidersiz” kaydı mevcut ise, ibraz gününü izleyen dört iş günü içinde, kabul etmeme veya ödememe hâllerini, kendi cirantasına ve düzenleyene ihbar etmek zorundadır.” Şeklindeki ifadeleri ile cirantalar yönünden ihbar yükümlülüğü getirmiştir. Bonoyu düzenleyenin iflası durumunda başvuru için ibraz şartı aranmaz. 

Borçluya (düzenleyen) bononun aslı ibraz edilmelidir. Noter onaylı suret veya fotokopi senet aslı yerine geçmeyeceğinden ibraz geçersiz hale gelecektir. 

3-İbraz Borçlunun ticaret yerinde yoksa konutunda yapılır. 

TTK MADDE 755- (1) Poliçeyi kabul veya ödeme için ibraz etmek, protesto çekmek, poliçenin bir nüshasının verilmesini istemek gibi belirli bir kişi nezdinde yapılacak olan bütün işlemlerin, bu kişinin ticaret yerinde ve böyle bir yeri yoksa konutunda yapılması gereklidir.

Madde metninde ibrazın borçlunun ticaret yerinde yapılması ticaretin yerinin bulunmaması durumunda borçlunun konutunda yapılması gerektiği belirtilmiştir. 

Fakat bonoda düzenleyenin yerleşim yerini yazması zorunlu şekil şartı değildir. Bu nedenle borçlunun adresi tespit edilemiyor olabilir. Böylesi durumlarda TTK’nun 755/2 maddesi “Ticaret yeri veya konutun bulunduğu yer dikkatle araştırılır. Kolluktan veya yerel posta yönetiminden edinilen bilgilerden bir sonuç çıkmadığı takdirde başka araştırma yapmaya gerek yoktur.” şeklindeki ifadeleriyle hamile araştırma görevi yüklemiştir. Araştırmanın sonuçsuz kalması halinde ibraz şartı gerçekleşmeden ödememe protestosu çekilebilecektir. 

SENETTE İBRAZ SÜRESİ

 -Vade içermeyen ya da “görüldüğünde” ibaresiyle düzenlenen bonolarda ibraz süresi düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıldır. Bir yıllık süre düzenlenme tarihi ile başlar. “Görüldüğünde ödenmek üzere düzenlenen poliçe ibrazında ödenir. Böyle bir poliçenin düzenlenme gününden itibaren bir yıl içinde ödenmesi için ibrazı gerekir. Düzenleyen bu süreyi kısaltabileceği gibi, daha uzun bir süre de belirleyebilir. İbraz süreleri cirantalar tarafından kısaltılabilir.” TTK 704/1 

 -Ödeme günü belirli olan bonolarda ibraz süresi ise, ödeme gününü takip eden 2 iş günü olarak belirlenmiştir. “Belirli bir günde veya düzenlenme gününden ya da görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şartını içeren bir poliçeden dolayı çekilecek ödememe protestosunun, ödeme gününü izleyen iki iş günü içinde çekilmesi zorunludur. Görüldüğünde ödenmesi şart olan bir poliçeden dolayı çekilecek ödememe protestosu, ikinci fıkrada kabul etmeme protestosu için gösterilen süreler içinde çekilir.” TTK 714/3

BONONUN İBRAZ EDİLMEMESİ

Bonolarda ibraz süresinin geçirilmesinin sonuçları şunlardır: 

1-Hamil zamanında ibrazı gerçekleştirmezse alacaklı temerrüdüne düşmüş olacaktır.

2-Hamilin başvuru borçlularına (cirantalara) başvuru hakkı kalmayacaktır. Hamil bonoyu zamanında ibraz etmezse sadece asıl borçlulara başvurabilir. Nitekim Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2006 tarihli bir kararında “Somut olayda olduğu gibi bonolarda keşideci protesto edilmemişse hamil ancak lehtar ve varsa sair cirantalara karşı müracaat hakkını kaybeder.” şeklinde hüküm kurmuştur. Hamilin başvuru borçlularına müracaatı ve protesto zorunluluğuna ilişkin detaylı bilgiler için Senedin Vadesinde Ödenmemesi başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.