Çek Kanunu’nun 5. Maddesinde karşılıksız çekte ceza sorumluluğuna ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. İlgili maddeye göre suç, üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet vermek suretiyle işlenir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNUN UNSURLARI
Karşılıksız çek keşide etme suçundan dolayı failin cezalandırılabilmesi için;
1-Çekin Kanunda Belirtilen Şartları Taşıması Gerekir.
Çek düzenlenmesine ilişkin hükümler TTK’nunda yer almaktadır. Çekin nasıl düzenleneceği ve çekin unsurları hakkında detaylı bilgi için Çek Düzenlenmesi başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
2-Çek İbraz Süresi İçerisinde İbraz Edilmiş Olmalıdır.
Karşılıksız çek suçundan söz edebilmek için çekin düzenlenme tarihine göre belirlenecek ibraz süresi içerisinde bankaya ibraz edilmesi gerekir.
3- Çekle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmalıdır.
Düzenlenme tarihide çek sahibi çek bedelini kısmen veya tamamen bankada bulundurmamışsa bankanın çekin arka yüzüne karşılıksızdır işlemi yapması gerekir.
4- Hamil Tarafından Şikayet Hakkı Kullanılmış Olmalıdır.
Karşılıksız çek düzenleme suçunun soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi olduğundan hamil tarafından düzenlenme gününden itibaren 3 ay ve herhalde 1 yıl içerisinde şikayet yoluna başvurulmalıdır.
KARŞILIKSIZ ÇEK SUÇUNUN FAİLİ
Kanunen çekte vade olmayacağı öngörülmüş olsa da uygulamada çeklerin sıklıkla ileri tarihli düzenlendiği görülmektedir. Kanuni ibraz süresi içerisinde ibraz edilen çeklerin muhatap bankada karşılığı bulunmuyorsa çek hakkında “karşılıksızdır” işlemi yapılır.
Çek karşılığını bankada bulundurma yükümlülüğü çek sahibine aittir. Çek sahibi gerçek kişi ise sorumluluk yalnızca kendisine aittir. Çek başkasına düzenlettirilse dahi gerçek kişi sorumluluk altındadır.
Tüzel kişiler bakımından sorumluluk çek karşılığını bankada bulundurma yükümlülüğü altındaki kişiye aittir. Yani çeki imzalayan değil çek sahibi sorumludur. Sorumlu belirlenirken çekin düzenlenme tarihine bakılır. Çekin düzenlenmesi esnasında şirketin yetkilisi başka biri olabilir. Fakat sorumluluk yukarıda da belirttiğimiz gibi ibraz süresi içerisindeki şirket yetkilisinindir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNDA KAST UNSURU
Öğretide farklı görüşler de bulunmakla beraber yaygın görüşe göre, karşılıksız çek düzenleme suçunda kast bir unsur değildir. Suç bir objektif sorumluluk suçudur. Failin kastının önemi bulunmamaktadır. Çekin çalınması ya da kaybolması halinde failin cezalandırılmasının önüne geçilebilir. Çalınan ya da kaybolan çek hakkında ceza davasından önce iptal davası açmış ve ödeme yasağı almış kişiler hakkında cezalandırma yapılamaz.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNDA GÖREVLİ MAHKEME
Karşılıksız çek düzenleme suçunun yargılaması icra ceza mahkemeleri tarafından yapılır. Yetkili mahkeme ise, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU ŞİKAYET SÜRESİ
Karşılıksız çek suçunun takibi şikayete bağlıdır. Çek Kanunu’nun atfı ile şikayet süresi İİK’na göre belirlenir. İİK’nun 347. Maddesine göre şikayet süresi fiilin öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren 1 yıldır.
Şikayet hakkının kullanılabilmesi için çekin usulüne uygun ibraz edilmiş olması gerekir. İbraz süreleri geçirilmiş çekler şikayete konu edilemez.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU CEZASI
Suçun cezası kanunda 1500 güne kadar adli para cezası olarak düzenlenmiş fakat adli para cezasının çek bedelinden az olamayacağı hükmüne yer verilmiştir.
Karşılıksız çek düzenleme suçu ile ilgili seçenek yaptırımlar uygulanamaz. HAGB kararı verilemez. Suç uzlaşmaya tabi suçlardan değildir.
Adli para cezası hükümde belirlenen koşullarda ödenmezse hapis cezasına çevrilir.
Ayrıca çek ile ilgili karşılıksızdır işleminin yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında idari yaptırımlarda öngörülmüştür. Çek Kanunun 5. Maddesine göre;
“Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder.”
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNDA YARGILAMA
Yargılama İİK’nun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne göre yapılır.
Karşılıksız çek düzenleme suçunun yargılaması mutlaka duruşmalı olarak yapılır.
Fail duruşmaya katılmazsa yokluğunda hüküm verilir.
Şikayetçinin ise duruşmaya katılması zorunludur. Şayet şikayetçi ya da vekili duruşmaya katılmazsa İİK’nun 349. Maddesine göre şikayet hakkı düşecektir.
KARŞILIKSIZ ÇEK YENİ DÜZENLEME
26.03.2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren torba yasa ile Çek Kanunu’na Geçici 5. Madde eklenmiştir. Maddeye göre;
“5 inci maddede tanımlanan ve 24/3/2020 tarihine kadar işlenen suçtan dolayı mahkûm olanların cezalarının infazı, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla durdurulur. Hükümlü tahliye tarihinden itibaren en geç “bir yıl” içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır. Kalan kısmını “bir yıllık” sürenin bitiminden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi durumunda mahkemece, ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. İnfazın durdurulduğu tarihten itibaren en geç “bir yıl” içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlü taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödemediği takdirde ödemediği bu taksit, sürenin sonuna bir taksit olarak eklenir. Kalan taksitlerden birini daha ödemediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir.
(2) Hükmün infazının durdurulması hâlinde ceza zamanaşımı işlemez.
(3) Bu madde uyarınca infazı durdurulan kişi hakkında mahkemece Ceza Muhakemesi Kanununun 109 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendinde yer alan adlî kontrol tedbirine karar verilebilir.
(4) Bu madde uyarınca verilecek kararlarda, hükmü veren icra ceza mahkemesi yetkilidir. Mahkemece bu madde uyarınca verilecek tüm kararlar alacaklıya tebliğ edilir.
(5) Bu madde uyarınca verilecek kararlara karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir. İtirazın incelenmesinde İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirlenen itiraz usulü uygulanır.
(6) Bu madde hükümleri her bir suç için ancak bir kez uygulanabilir.”
