Fransızcadan türetilen Franchising kelimesinin Türkçe’de tam karşılığı bulunmamaktadır. Kelimenin İngilizcedeki lügat anlamı ise imtiyazdır.
Franchise sistemi küreselleşmenin avantajlı hale getirilmesi bakımından geliştirilmiş bir sistemdir. Tüketicilerin güvenilir markaya olan yönelimleri girişimcileri franchise sistemine itmiştir. Sistem ilk olarak İngiltere’de kullanılmış daha sonra ABD başta olmak üzere birçok ülkeye hızla yayılmıştır. Franchisingin Türkiye’de kullanımı yeni sayılır. 1980’li yıllara kadar Türkiye’de franchise sistemine rastlanmamıştır. 1991 yılında kurulan Uluslararası Franchising Derneği (URFAD) ülkemizde franchisenin kullanımının yayılmasında etkili olmuştur.
Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan ve yürürlükten kaldırılan 1998/7 sayılı tebliğde “Franchise: Son kullanıcılara malların yeniden satılması veya hizmetlerin sunumu için kullanılacak olan markalar, ticaret unvanları, mağaza işaretleri, faydalı modeller, tasarımlar, telif hakları, know-how veya patentlere ilişkin fikri ve sınai mülkiyet haklarından oluşan bir sistemi ifade eder.” Şeklinde belirtilmiştir.
Yargıtay ise franchise sözleşmesini “Bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü” olarak tanımlamıştır.
FRANCHİSİNG SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
Franchise Alan Bakımından
Franchise sistemi ile franchise alan kanıtlanmış bir markanın imajından yararlanır. Franchise alan sürekli müşteri potansiyeli kazanmış olur. Ayrıca kalite bakımından da sürekli ve düzenli bir kalite elde edilmiş olur. Franchise alan piyasaya kendini tek başına ispat etme yükünden kurtulur. Zaman ve paradan tasarruf edilir. Başarı şansı yüksektir. Franchise alanın danışabileceği farklı franchise alanlar bulunur. Rekabet ortamı korunur.
Franchise Veren Bakımından
Franchise veren ise bedele hak kazanır. Riskin büyük kısmı franchise alanlara geçer. Franchise veren sürümü daha az sermayeyle yapar. Reklam olanağı artar. Franchise veren ek kaynağa ihtiyaç duymadan piyasadaki yayılım hızını ve oranını artırır. Franchise alanlar sistemin gelişmesi için daha fazla emek harcarlar.
FRANCHİSE SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
Franchising sözleşmesi karma bir sözleşmedir. Birden fazla sözleşmenin bir araya gelmesiyle oluşur. Mevzuatta franchising sözleşmesi düzenlenmemiştir. Bu nedenle isimsiz bir sözleşmedir. Franchising sözleşmelerine BK’nın genel hükümlerinde düzenlenmiş sözleşme hükümleri kıyasen uygulanır. Franchise sözleşmesi belirli ya da belirsiz süreli olarak yapılabilir.
Bir sözleşmenin franchise sözleşmesi olarak adlandırılabilmesi için bazı unsurları barındırması gerekir. Bu unsurlar;
1- Franchise Alanın Bağımsız Olması
Franchise alan kendi nam ve hesabına çalışan bağımsız bir teşebbüs olmalıdır. Bu unsur ile franchesi sözleşmeleri diğer bazı sözleşmelerden ayrılır. Bağımsızlıkla franchise alanın işletmesel riskleri kendi katlanması kastedilir. Bunun yanında franchise alan işletmesine gerekli sermayeyi kendisi bulur. Franchise alanın işletmenin örgütlenmesi ve işletmede çalıştırılacak personelleri seçme konusunda serbestisi bulunur. Sözleşmeye göre franchise alan franchise verenin talimatlarına uyma yükümlülüğü bulunur. Fakat bu yükümlülük franchise alanın bağımsız olmadığı anlamına gelmez. Alınan talimatlar sınırlı ve belirlidir.
Franchise alan franchise verenin temsilcisi ya da çalışanı değildir. Franchise verenin alana karşı işletmeye yönelik somut direktif verme yetkisi bulunmamaktadır.
2- Franchise Sistemi
Franchise sistemi franchise sözleşmenin temelini oluşturur. Franchise sistemi franchise verenin franchise alana sunduğu edimlerin bütününden oluşan bir paket olarak tanımlanabilir.
Franchise sistemi bölümlerden oluşur. Bu bölümler:
a-Üretim, işletme ve pazarlama sistemi,
b- Gayrimaddi mallar,
c- Franchise organizasyonu,
şeklinde sıralanır.
Franchise veren kendi mal ve hizmetlerini başka teşebbüslere pazarlamak amacındadır. Bunu yaparken kendi pazarlama ilkelerini, mal ve hizmetlerin temini, fiyatı, reklam, işletme bölgesi, iş yeri kıyafetleri vs. hususları kendisi belirler. Tüm bu sayılanlar frenchise sisteminin pazarlama kısmını ilgilendirmekle franchise sisteminin pazarlama bölümünü oluşturur.
Franchise sistemi ile birlikte franchise veren gayrimaddi mallarının kullanımını alana devreder. Gayrımaddi malları marka, işletme adı, amblem, sembol, logo, know-how, dekorasyon, işletme ile ilgili teknik bilgiler vb. olarak saymak mümkündür.
Franchise organizasyonu ise taraflar arasındaki iç ilişkinin düzenlenmesini ifade eder. Taraflar organizasyon bölümü ile tarafların hak ve yükümlülükleri, franchise alanda aranan özellikler, franchise verenin kontrol ve idare fonksiyonu, eğitime ilişkin özellikler, kazanç planları, franchising bedeli gibi idari ve finansal konuları düzenleyebilirler.
3- Bedel
Bedel franchise sözleşmesinin asli unsurunu oluşturur. Franchise veren yukarıda değindiğimiz hakları bir bedel karşılığında kullandırır.
Bedel başlangıçta ödenen bedel ve dönemsel bedel olarak iki kısma ayrılır.
4- Dikey Birliktelik Unsuru
Franchise başarı üzerine kurulu bir sistemdir. Franchise alanın amacı rekabet edecek potansiyele sahip olmak ve işletmesini güçlendirerek kazanç sağlamaktır. Franchise alanın bu amacının gerçekleşmesi franchise sisteminin başarısına bağlıdır. Franchise veren ve alanlar birlikte oluşturdukları imaja göre ortak menfaat sağlayacaklardır. Dolayısıyla gruplar birbirinden ayrı hareket edemez. Bu durum franchising sözleşmelerindeki birliktelik unsuruyla ifade edilir.
Franchising alan ile franchising verenin ekonomik gücü aynı olmadığından aralarında oluşacak birliktelik dikey birliktelik olarak nitelendirilir.
5- Anlaşma
Franchise sözleşmesi iki tarafa da karşılıklı borç yükleyen bir sözleşme türüdür. Her sözleşmede olduğu gibi franchise sözleşmesi de tarafların birbirine uygun iradelerini açıklamalarıyla kurulur.
FRANCHİSİNG SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ
Frinchise sözleşmesinin isimsiz bir sözleşme olduğunu belirtmiştik. Bu nedenle sözleşmenin şekline ilişkin kanunda hüküm bulunmamaktadır. Kanunda ismen sayılmayan sözleşmeler genel hükümlere tabidir. Genel hükümlerde ise şekil serbestisi ilkesi geçerlidir. Dolayısıyla franchise sözleşmelerinin kurulması açısından şekil şartı aranmaz. Fakat frinchise sözleşmesinin marka ve patent lisansını içermesi halinde yazılı şekilde yapılması gerekir.
FRANCİHSİNG SÖZLEŞMESİNİN DİĞER SÖZLEŞMELERDEN FARKI
Franchising sözleşmesi bazı diğer sözleşme türleriyle ortak unsurlar içermektedir. Aşağıda ayrı başlıklar altında franchising sözleşmesinin bu benzer sözleşmelerden hangi yönlerle ayrıldığı açıklanmıştır.
FRANCHİSİNG İLE LİSANS ARASINDAKİ FARK
Franchise veren franchise alanı desteklemek mecburiyetindedir. Oysa lisans sözleşmesinde böyle bir yükümlülük bulunmamkatadır.
Lisans verenin lisans alan üzerindeki talimat yetkisi franchise verene göre daha kısıtlıdır.
Franchise alanın franchise verene karşı bildirim yükümlülüğü bulunur. Lisans sözleşmesinde bildirim yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Franchise alan mal ve ürünlerin reklamını yapmak zorundadır.
Lisans alanın reklam zorunluluğu yoktur.Franchise sözleşmelerinde dikey iş birliği unsuru mevcuttur.
FRANCHİSİNG İLE ACENTELİK SÖZLEŞMESİ FARKI
Acentelik sözleşmesi ile franchise sözleşmeleri birbirine çok yakın sözleşmelerdir. Niteliği uygun düştükçe acentelik sözleşmelerine ilişkin hükümler franchise sözleşmelerine de uygulanır.
Acentelik sözleşmesinde acente bağımsız değildir. Oysa franchise sözleşmesinde franchise alan kendi nam ve hesabına çalışır.
Acente müvekkili namına iş gördüğünden başarılı olduğu işe göre ücret kazanır. Franchise alan ise başlangıç ve daha sonra değişken ücret öder.
Franchise sözleşmesinde denetim daha yoğundur.
FRANCHİSİNG İLE TEK SATICILIK FARKI
Tek satıcılık sözleşmesi tanınmış bir markanın mallarının sürümünü artırmak için imzaladığı bir sözleşme türüdür. Distribitörlük ile aynı anlama gelir.
Franchise sözleşmesinde sürüm desteklenirken, tek satıcılık sözleşmesi sürümü artırmaya yöneliktir. Tek satıcılık sözleşmesinde franchise paketi bulunmaz. Tek satıcılık sözleşmesinin konusunu sadece gayri maddi ürünler oluşturmaz. Tek satıcılık sözleşmesinde know-how aktarılmaz.
FRANCHİSİNG TÜRLERİ
Ulusal Franchising
Franchise alan ve franchise veren aynı ülkede bulunuyorsa ulusal franchising söz konusu olur. Franchise hakkı sadece o ülke içerisinde kullanılır.Uluslararası FranchisingFranchise alan ve franchise verenin farklı ülkelerde bulunduğu franchise türüdür. Franchise veren başka ülkede kendi adına franchise yapabilir. Bunun yanında dilerse başka bir şirketten kendisi adına franchise vermesini isteyebilir.
Mal Franchisingi
Bu türde franchising sözleşmesinin konusunu belirli malların sürümünün yapılması oluşturur. Bu halde franchise alan mal üretmez. Frinchise verenin belirlediği şartlarda satın aldığı malları satar. Franchise alanın satış dışında tüketicileri aydınlatma ve satış sonrası hizmet verme yükümlülüğü de bulunur.
Hizmet Franchisingi
Hizmet franchisinginin konusu belirli hizmetlerin tüketiciye sunulmasıdır. Hizmet türleri franchise sistemine göre belirlenir.Ürün Franchising SözleşmesiBu tür geleneksel franchisingi ifade eder. Yani franchise verenin gayrimaddi haklarının frachasing alan tarafından kullanılması ve sürümünün yapıldığı sözleşmeler ürün frachasing sözleşmesi olarak adlandırılır.
İşletme Sistemi Franchasingi
Franchaise alan ve franchise veren arasında pazarlama ve üretime yönelik tüm faaliyetlerin yer aldığı sözleşme türüdür. Tam bir kullanım söz konusudur. Bu nedenle akıl satmak olarak da nitelendirilmiştir.
FRANCHİSİNG SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN BORÇLARI
Franchise Verenin Borçları
Franchise verenin alana karşı birtakım yükümlülükleri bulunur. Bu yükümlülükleri;
1- Marka, işletme adı, mal veya hizmeti tanıtıcı işaretlerini, üretim, pazarlama ve işletme ile ilgili sırlarını kullandırma yükümlülüğü,
2- Franchise alanı alanı koruma ve destekleme borcu ,
3- Franchise alanı aydınlatma borcu,
4- Gerekli mal ve malzemeleri teslim borcu,
5- Aynı bölgede başkasına franchise vermeme borcu,
Şeklinde sıralamak mümkündür.
Franchise Alanın Borçları
Franchese sözleşmesi gereği franchise alanın borçları ise;
1- Franchise konusu mal ve ürünleri alma borcu,
2- Bedel ödeme borcu,
3- Mal veya hizmetlerin sürümünü kendi ad ve hesabına yapma ve sürümü destekleme yükümlülüğü,
4- Franchise verenin talimatlarına uyma ve kontrollerine katlanma yükümlülüğü,
5- Sadakat yükümlülüğü,
Şeklinde sıralanır.
FRANCHİSİNG SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
Franchising sözleşmesi aşağıdaki halerde son bulur;
a- Tarafların anlaşması,
b- Sözleşmede belirlenen sürenin dolması,
c- Olağan fesih,
d- Olağanüstü fesih.
FRANCHİSİNG SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI
Franchise sözleşmesinin sona ermesi durumunda franchise alan, franchise verene ait gayri maddi malları kullanamaz. Franchise alan franchising sözleşmesi gereği elde ettiği bilgileri saklamakla yükümlüdür. Ayrıca franchise alan kendisine teslim edilmiş malları iade etmelidir.
Franchise verenin iade edile malları teslim alma yükümlülüğü bulunur.
Sözleşmenin sona ermesinin bir diğer sonucu rekabet yasağının gündeme gelmesidir. Rekabet konusunda BK’nun 444. Maddesinde düzenlenen hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm kıyasen uygulanır.
