Türk Dil Kurumu sözlüğünde “soy, baba soyu” anlamına gelen “nesep” eski Türk Medeni Kanunu’nda kullanılan bir kavramdır. Yeni TMK’da nesep yerine “soybağı” kelimesi kullanılmıştır.
TMK’nun 282. Maddesine göre, anne-çocuk arasındaki soybağı doğum ile kurulmuş olur. Annenin evli veya bekar oluşunun çocuk ile soybağının kurulması yönünde bir etkisi yoktur.Aynı kanun maddesinde, baba ile çocuk arasında soybağı kurulması konusunda üç farklı metot düzenlenmiştir. Şöyle ki;
1.Ana ile evlilik,2.Tanıma 3.Hakim hükmüyle.
1. ANA İLE EVLİLİK YOLUYLA SOYBAĞI KURULMASI
Çocuk ile baba arasında soybağı kurulması yöntemlerinden ilki, kocanın babalığı yani “babalık karinesine” dayanır. Babalık karinesi TMK’nun 285. maddesinde “Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır.” Şeklinde ifade edilmiştir.
Babalık karinesi kapsamında iki farklı durum düzenlenmiştir. Bunlardan ilki, çocuğun evlilik birliği devam ederken doğmuş olması, ikincisi ise çocuğun evlilik süresi içerisinde ana rahmine düşmüş olması fakat evlilik bittikten 300 gün içerisinde doğmuş olması halidir. Bu iki halde de çocuğun babası koca sayılacaktır.
BABALIK KARİNESİNDEN YARARLANABİLMEK İÇİN EVLİLİK SÜRESİ ŞARTI VAR MIDIR?
Kanun, çocuk ile baba arasında babalık karinesine dayalı soybağının kurulması için, ana ile koca arasındaki evliliğin ne kadar süredir devam ettiğiyle ilgili bir şart öngörmemiştir. Yani çocuk evlendikten hemen sonra doğsa dahi, babalık karinesinden faydalanabilecektir. Ancak bu durum çocuğun kendisinden olmadığını iddia eden ve karineye göre baba kabul edilen kocanın, soybağının reddi davası açarak babalık karinesini çürütmesinde önem taşır.
ÇOCUĞUN İDDET MÜDDETİ İÇİNDE DOĞMUŞ OLMASI
Evlilik birliği bittikten sonraki 300 gün (iddet müddeti) içerisinde doğan çocuğun diğer bir anlatımla evlilik devam ederken ana rahmine düşmüş olan çocuğun soybağı, TMK 285 gereği babalık karinesi kapsamındadır. Biten evlilikteki koca, baba sayılacağından çocuk ile arasında soybağı kurulur.
•“Davacı anne, davalı ile boşanmalarından 8 ay sonra doğan çocuğun velayetinin kendisine verilmesini talep etmiş, mahkemece; anne ile babanın evli olmaması halinde küçüğün velayetinin anneye ait olduğunun düzenlendiği bahsiyle, velayetin annede olduğunun tespitine karar verilmiştir. Davaya konu küçüğün boşanmadan sonra doğduğu ve baba hanesinde nüfusa kayıtlı olduğu anlaşılmaktadır. Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün geçmeden doğan çocuğun babası kocadır. Davacı annenin boşandığı eşi davalı ile küçük arasında annenin beyanına göre soybağı kurulmuştur. Davalı baba tarafından davaya konu küçüğün soybağı da reddedilmediğine göre, küçüğün askıda olan velayetinin düzenlenmesi gerekir.” Y2HD. 2016/11503 E. 2016/12563 K. 28.06.2016
Peki bu 300 günlük süre ne zaman başlar?
Evlilik boşanma ile sona ermişse, boşanma kararının kesinleşmesini izleyen gün, süre başlamaktadır.
Evlilik kocanın ölümü nedeniyle sonlanmışsa, ölüm tarihini izleyen gün süre başlamaktadır.
Kocanın gaipliğine karar verilmişse, TMK 285/3 gereği, ölüm tehlikesi veya son haber tarihinden süre işlemeye başlamaktadır.
ÇOCUĞUN İDDET MÜDDETİ GEÇTİKTEN SONRA DOĞMUŞ OLMASI
TMK 285/2 : “Bu süre geçtikten sonra doğan çocuğun kocaya bağlanması, ananın evlilik sırasında gebe kaldığının ispatıyla mümkündür.” Şeklindedir.
Babalık karinesinde kural, evliliğin bitiminden itibaren 300 günlük süre içerisinde doğan çocuk ile koca arasında soybağı ilişkisi kurulmasıdır. Ancak kanun, biten evlilik içerisinde gebe kalındığının ispatlanması halinde babalık karinesi gereği evlilikteki kocanın baba sayılabilmesini mümkün kılmıştır.
İLK EVLİLİKTE ANA RAHMİNE DÜŞEN ÇOCUĞUN, İDDET MÜDDETİ DOLMADAN YAPILAN 2. EVLİLİKTE DOĞMASI DURUMUNDA KARİNELERİN ÇAKIŞMASI
İddet müddeti dolmadan yeniden evlenen kadının yine bu süre dolmadan çocuk doğurması halinde TMK 285 de düzenlenen iki karine çakışacaktır.
Ancak TMK 290 da düzenlenen, “Çocuk evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğmuş ve ana da bu arada yeniden evlenmiş olursa, ikinci evlilikteki koca baba sayılır.
Bu karine çürütülürse ilk evlilikteki koca baba sayılır.” Hükmü karine çakışmasının çıkardığı sorunu çözmektedir.
Kanun lafzına göre, ilk evlilikteki koca, çocuğun kendi evliliklerinde ana rahmine düştüğünü ispatlayarak karineyi çürütebilir ve bu sayede çocuk ile kendi arasında soybağı kurulmasını sağlayabilir.
ÇOCUK DOĞDUKTAN SONRA ANNE İLE EVLİLİK SOYBAĞINI NASIL ETKİLER?
TMK 292 de düzenlenen “Evlilik dışında doğan çocuk, ana ve babasının birbiriyle evlenmesi hâlinde kendiliğinden evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tâbi olur.” Hükmü ile evlilik dışı doğan ortak çocukların (ölü doğan veya sağ fark etmeksizin) baba ile soybağı kurulur.
TMK 293 gereği, “Eşler, evlilik dışında doğmuş olan ortak çocuklarını, evlenme sırasında veya evlenmeden sonra, yerleşim yerlerindeki veya evlenmenin yapıldığı yerdeki nüfus memuruna bildirmek zorundadırlar.
Bildirimin yapılmamış olması, çocuğun evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tâbi olmasını engellemez.
Daha önce tanıma veya babalığa hükümle soybağı kurulmuş çocukların ana ve babası birbiriyle evlenince, nüfus memuru re'sen gerekli işlemi yapar.”
•Anne ile evlenerek evlilik dışı ortak çocukları ile baba arasında soybağı kurabilmek için çocuğun başka birisiyle mevcut soybağı ilişkisinin bulunmaması hususuna dikkat edilmesi gerekir.
•SOYBAĞINA İTİRAZ VE İPTAL DAVASI: TMK 294’de, sonradan evlilik yoluyla çocuk ile baba arasında kurulan soybağı ilişkisine ilgililerce itiraz edebilme hakkı tanımıştır. İtiraz hakkına sahip olanlar; ana ve babanın yasal mirasçıları, çocuk ve Cumhuriyet Savcısıdır. Açılacak iptal davası ile, anne ile evlenerek çocuk arasında soybağı kuran kocanın gerçek baba olmadığının ispatlanması gerekmektedir. Dava açma süresi ana ve babanın yasal mirasçıları ve cumhuriyet savcısı için; evliliğin gerçekleşmesi ve kocanın baba olmadığının öğrenilmesinden itibaren 1 yıl ve her halde evliliğin yapıldığı tarihten itibaren 5 yıldır. Çocuk için dava açma süresi ise, ergin olduktan itibaren 1 yıldır. Soybağına ilişkin davalar, taraflardan birinin dava veya doğum sırasındaki yerleşim yeri mahkemesinde açılır. Görevli mahkeme ise Aile mahkemeleridir.
2.TANIMA YOLU İLE SOYBAĞI KURULMASI
Tanıma, evlilik dışı doğan çocuk ile baba arasında soybağının kurulmasını sağlayan, tek taraflı irade beyanıdır. Kişiye sıkı surette bağlı bir hak olduğundan irade beyanında bulunacak kişi bizzat babanın kendisidir. Kanuna ve usulüne uygun yapılan tanıma, geçmişe dönük şekilde yenilik doğurur yani çocuğun doğumundan itibaren baba ile soybağı kurulmasını sağlar.
TANIMANIN GEÇERLİLİK ŞARTLARI
TMK md. 295 gereği, “Tanıma, babanın, nüfus memuruna veya mahkemeye yazılı başvurusu ya da resmî senette veya vasiyetnamesinde yapacağı beyanla olur. Tanıma beyanında bulunan kimse küçük veya kısıtlı ise, veli veya vasisinin de rızası gereklidir.”
Tanımanın geçerlilik doğurabilmesi, çocuğun başka bir erkekle mevcut soybağı ilişkisinin bulunmamasına bağlıdır. Zira aynı anda iki soybağı kurulması mümkün değildir. Öncelikle varsa mevcut soybağı ilişkisinin ortadan kaldırılması gerekmektedir.
Tanıma yoluyla soy bağı kurulabilmesi herhangi bir süreye tabi değildir.
TANIMANIN BİLDİRİLMESİ
TMK md. 296 da düzenlenen “Beyanda bulunulan nüfus memuru, sulh hâkimi, noter veya vasiyetnameyi açan hâkim, tanımayı babanın ve çocuğun kayıtlı bulunduğu nüfus memurluklarına bildirir.
Çocuğun kayıtlı bulunduğu nüfus memurluğu da tanımayı çocuğa, anasına, çocuk vesayet altında ise vesayet makamına bildirir.” Hüküm gereği bildirimler yapılır.
TANIMANIN İPTALİ DAVASI
TMK 298’de, tanıma yoluyla çocuk ile baba arasında kurulan soybağı ilişkisi hakkında iptal davası açma hakkı tanımıştır.
İptal davasını; Ana, çocuk ve çocuğun ölümü hâlinde altsoyu, Cumhuriyet savcısı, Hazine ve diğer ilgililer açabilirler.
Dava tanıyana, tanıyan ölmüşse mirasçılarına karşı açılır.
Açılacak iptal davasında, tanıma ile çocuk arasında soybağı kuran kişinin gerçek baba olmadığının ispatlanması gerekmektedir.
İlgililerin dava hakkı, davacının tanımayı ve tanıyanın çocuğun babası olamayacağını öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her halde tanımanın üzerinden beş yıl geçmekle düşer. Çocuğun dava hakkı, ergin olmasından başlayarak bir yıl geçmekle düşer.
3- BABALIK HÜKMÜ YOLUYLA SOYBAĞININ KURULMASI
Çocuk ile baba arasında soybağı kurulmasını sağlayacak üçüncü yol ise, babalık davası sonucu verilen mahkeme kararıdır. Babalık davası açarak çocuk ile baba arasında soybağı kurulabilmesi için, çocuğun annesinin belli olması gerekmektedir. Babalık davasının şartları, tarafları ve hukuki sonuçları gibi detayları "Babalık Davası" makalemizde inceleyeceğiz.
