Türk Borçlar Kanunu’nun 179-182. Maddeleri ceza koşulunu düzenlemiş fakat bir tanımlama yapmamıştır. İlgili maddeler incelendiğinde cezai şart ile ilgili şöyle bir tanımlama yapılabilecektir;

Cezai koşul borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi hallerinde alacaklıya ödenmesi gereken ve şartları daha önceden sözleşmeyle kararlaştırılmış olan edimdir.

Cezai şartın alacaklı yönünden iki avantajı bulunmaktadır. Bunlardan ilki borçlunun sözleşmesel edimini yerine getirmesi bakımından bir baskı aracı olması diğeri ise alacaklı açısından bir teminat niteliği taşımasıdır.

Ceza koşulu her türlü sözleşme içerisinde kararlaştırılabilir. Herhangi bir sözleşmeye cezai koşul eklenmesinin önünde hukuki bir engel bulunmamaktadır. Bunun yanında ayrı bir sözleşme yapılarak da cezai koşul kararlaştırılabilir.

CEZAİ ŞARTIN UNSURLARI

Yukarıda değinmiş olduğumuz kanun maddelerinin yorumlaması ile cezai şartın 3 unsurunun bulunduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

1-Asıl borç bulunmalıdır.

Ceza koşulu alacaklı bakımından borçluya karşı kullanılacak bir baskı aracı niteliği taşımaktadır. Bu baskı asıl borcun ifasına yönelik bir baskıdır. Dolayısıyla ceza koşulunun ilk unsurunu asıl bir borcun varlığı olarak belirtmek gerekmektedir. Asıl borcun sebebinin cezai koşul açısından bir önemi bulunmamaktadır. Asıl borç sözleşmesel bir borç olabileceği gibi haksız fiil veya sebepsiz zenginleşme kaynaklı bir borç da olabilir. Hatta zamanaşımına uğramış bir borcun ceza koşuluna bağlanması mümkündür.

2-Cezai şart bağımsız bir edimdir.

Ceza koşulu asıl borcun taahhüdü işlevi gördüğünden asıl borçtan ayrı ve bağımsızdır.

3-Cezai şart asıl borcun yanında fer-i borç niteliğindedir.

Fer-i borcun akıbeti asıl borca bağlıdır. Yani asıl borç geçersiz ise feri borçta geçersiz olacaktır. Bu anlamda cezai koşulun talep edilebilmesi için asıl borcun geçerli ve muaccel olması gerekir. Asıl borcun herhangi bir sebeple ortadan kalktığı durumlarda feri borçta ortadan kalkacaktır. Yine ifa yeri bakımından bir değerlendirme yapıldığında feri borcun asıl borcun ifa yerinde ifa edileceği sonucuna varılacaktır. Asıl borç ile ceza koşulu arasındaki bağlılık ceza koşulunun muacceliyet zamanında son bulur. Ceza koşulu muaccel olduğu andan itibaren artık bağımsız bir borç niteliğini kazanacaktır.

CEZAİ ŞART ÇEŞİTLERİ

Ceza koşulu üç türde düzenlenebilir. 

1- Seçimlik Ceza Koşulu

TBK’nın 179/1 . maddesine göre; bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir. Kanunun bu ifadelerinden anlaşılacağı üzere bu tür durumlarda alacaklıya seçimlik bir hak tanınmıştır. Seçimlik ceza koşulunun mevcudiyeti halinde alacaklı ya ceza koşulunu ya da borcun ifasını talep edebilir. İki borç aynı anda talep edilemez. 

2- İfaya Eklenen Ceza Koşulu 

Ceza koşulunun bu hali TBK’nın 179/2. Maddesinde "Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir." İfadeleriyle düzenlenmiştir. Kanundaki ibarelerin mevcudiyeti halinde alacaklı hem ceza koşulunun hem de asıl borcun ifasını talep edebilir. 

3- Dönme Ceza Koşulu

Borçlar kanununun 179/3. Maddesi ise "Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır." İfadeleriyle dönme ceza koşulunu düzenlemiştir. Dönme ceza koşulu diğer iki durumun aksine borçlu yararınadır. Borçlu dilerse cezai koşulu ifa ederek asıl borcu ifa yükümlülüğünden kurtulabilir.

CEZAİ KOŞULDA İNDİRİM

Hakim ceza koşulunun indirilmesini takdir edebilir. Takdir hakkı adi işlerde uygulama alanı bulur. Ticari işlerde ceza koşulu indirilemez. Dolayısıyla tacirler bakımından ceza koşulunda indirim yapılamaz. Bu genel kuralın istisnası ceza koşulunun tacirin mahvına sebebiyet vermesi halidir. Şayet somut olayın özelliklerine göre ceza koşulu tacirin mahvına sebebiyet veriyorsa hakim ceza koşulunun indirilmesini takdir edebilir.